Skip to main content

damaskinos stouditis

Ο ΑΓΙΟΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ
Ο ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ

Υπήρξε από τους λογιώτερους και εναρέτους κληρικούς της εποχής του.
Εκοιμήθη το 1577.
Η μνήμη του τιμάται στις 27 Νοεμβρίου.

ΙΕΡΑ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος α’. Τῆς ἐρήμου πολίτης. 
Τὸν Ναυπάκτου καὶ Ἄρτης χρυσολόγον ἐπίσκοπον,
τὸν ἀπὸ Λητῆς καὶ Ρεντίνης θεοφόρητον πρόεδρον,
τὸν θεῖον καὶ σοφὸν Δαμασκηνὸν,
τιμήσωμεν ἐν ὕμνοις ἱεροῖς,
τὸν διδάξαντα τῇ βίβλῳ αὐτοῦ λαούς,
πρὸς ὅν καὶ ἀνακράζουσι·
δόξα τῷ σὲ σοφίσαντι Χριστῷ,
δόξα τῷ σὲ ἁγιάσαντι,
δόξα τῷ ταμιεύσαντι ἐν σοί,
χαρίτων θησαυρὸν Αὐτοῦ.

Ο βίος και τα έργα του Αγίου Δαμασκηνού Γ' του Στουδίτη

Το έτος 1574 μ.Χ φθάνει στην Άρτα, ως Μητροπολίτης της Μητροπόλεως Ναυπάκτου και Άρτης και έξαρχος πάσης Αιτωλίας, ο Δαμασκηνός Γ΄ ο Στουδίτης, ένας από τους λογιώτερους και πιο ενάρετους κληρικούς της εκκλησίας μας. Η μητρόπολη Ναυπάκτου και Άρτης περιλάμβανε τότε την Αιτωλοακαρνανία, την Άρτα και την Πρέβεζα, και είχε ως έδρα της αρχικά την Ναύπακτο, και αργότερα την Άρτα (από το έτος 1546 μ.Χ).

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη· ο ίδιος στο έργο του «Θησαυρός» υπογράφει ως Θεσσαλονικεύς, και σε επιστολές του  ως Θεσσαλός· γι’ αυτό μερικοί λέγουν ότι μπορεί να έχει καταγωγή από τη Θεσσαλία ή, όπως λέγει ο  Χριστόφορος Φιλιτάς (καθηγητής, γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1780 μ.Χ),  επειδή έγινε επίσκοπος Λητής και Ρεντίνης, «ἡ ὁποία εἶναι μία τῶν ὑπό τὸν Θεσσαλονίκης τελουσῶν ἐπισκοπῶν εἰς τὴν δευτέραν λεγομένην Θεσσαλίαν, ἤτοι εἰς τὴν Μεσημβρινήν Μακεδονίαν» υπογράφει και ως Θεσσαλός.  Γεννήθηκε γύρω στα 1520 μ.Χ. Στην πατρίδα του έλαβε άριστη μόρφωση και κυρίως σπούδασε την αρχαία ελληνική γλώσσα στην Ελληνική Σχολή που υπήρχε στην πόλη. Ύστερα μετέβηκε, πριν από το έτος 1546, στην Κωνσταντινούπολη και παρακολούθησε στην Πατριαρχική Ακαδημία τα μαθήματα του Σχολάρχη, σοφού διδασκάλου Θεοφάνους Ελεαβούλκου, του Νοταρά, που ήταν από τη Βέροια και δίδασκε δίπλα στην εκκλησία της Χρυσοπηγής, στη συνοικία του Γαλατά, μέχρι το έτος περίπου 1546 μ.Χ.

Ήταν δε ο Δαμασκηνός Στουδίτης ο θαυμαστότερος μαθητής του Ελεαβούλκου, σύμφωνα με τον Δωρόθεο Μονεμβασίας, όπως λέγει ο Μητροπολίτης Άρτας Σεραφείμ Ξενόπουλος, στο βιβλίο του «Δοκίμιον ιστορικόν περί Άρτης και Πρεβέζης, σελ. 103-104).  Παράλληλα με τη μαθητεία του ο Δαμασκηνός κήρυττε και το λόγο του Θεού.

Μετά το τέλος των σπουδών του εκάρη μοναχός λαμβάνοντας το όνομα Δαμασκηνός, καὶ τὴν επωνυμία Στουδίτης, απὸ τη μονή Στουδίου της Κωνσταντινουπόλεως· Το καθολικό της μονής αυτής βέβαια είχε ήδη μετατραπεί σε τζαμί κατά  τα μέσα του 16ου αιώνα, και η αδελφότητα των Στουδιτών κατέφυγε, σε άλλη περιοχή, που δεν μας είναι γνωστή.

Ύστερα έλαβε και τη χειροθεσία του υποδιακόνου, και ως μοναχός και υποδιάκονος κήρυττε με ζήλο το λόγο του Θεού στην Κωνσταντινούπολη. Πολλές από τις ομιλίες εκείνης της περιόδου, πριν γίνει μοναχός, αλλά και μετά, ύστερα από παράκληση των πιστών, τις συγκέντρωσε σε ένα βιβλίο και το εξέδωσε αργότερα στη Βενετία με τον τίτλο: «Βιβλίον ὀνομαζόμενον Θησαυρός, ὅπερ συνεγράψατο ὁ ἐν Μοναχοῖς Δαμασκηνός ὁ ὑποδιάκονος καὶ Στουδίτης ὁ Θεσσαλονικεύς». Περιέχει 43 λόγους· από αυτούς οι 12 αναφέρονται σε βίους Αγίων, ενώ οι υπόλοιποι σε  διάφορες Δεσποτικές και Θεομητορικές γιορτές. Ακολουθώντας τους ρητορικούς κανόνες, διαιρεί τους λόγους του σε τρία μέρη· 1) το προοίμιο 2) την υπόθεση (διήγηση) και 3) τον προτρεπτικό ή συμβουλευτικό λόγο.

Ο Δαμασκηνός κατείχε άριστα την αρχαία ελληνική γλώσσα, και δίδασκε, παράλληλα με το θείο λόγο, και τη γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Μαθητής του ήταν και ο μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας ο Β΄ ο Τρανός (1572-1579 α΄ πατριαρχία). Μεταξύ των ετών 1550 μ.Χ. και 1558 μ.Χ   ο Δαμασκηνός δραστηριοποιείται στην περιοχή των Τρικάλων, πολύ πιθανό ως διδάσκαλος της σχολής που υπήρχε εκεί. Πριν από το έτος 1558 μ.Χ έλαβε την ιερωσύνη.

Το 1560 μ.Χ στο ναό των Αρχαγγέλων (Ροτόντα) της Θεσσαλονίκης χειροτονήθηκε επίσκοπος Λητής και Ρεντίνης (είναι η σημερινή Μητρόπολη Λαγκαδά, Λητής και Ρεντίνης), απὸ τον αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Θεωνά.

Οι αρετές του ήταν πολλές. Η μετριοφροσύνη και η ολιγάρκεια τον χαρακτήριζαν ιδιαίτερα. Συνάμα η μεγάλη του μόρφωση και τα πνευματικά του χαρίσματα προκαλούσαν σε όλους το θαυμασμό. Μάλιστα ένας ετερόδοξος, ο Γερμανός θεολόγος Στέφαν Γκέρλαχ (1566-1612 μ.Χ.) αναφέρει ότι ο Δαμασκηνός ήταν ένας από τους πιο μορφωμένους κληρικούς της εποχής του και ο πιο επαινετός «λόγω της μετριοφροσύνης, ολιγαρκείας και των άλλων αρετών του». Το 1564 ως επίσκοπος Λητής και Ρεντίνης υπογράφει μαζί με εξήντα αρχιερείς την καθαίρεση του Πατριάρχη Ιωάσαφ, που κατηγορήθηκε για σιμωνία (χρηματισμό), και είχε γίνει μισητός λόγω του τυραννικού του δεσποτισμού· Εκεί υπογράφει: «ταπεινός ἐπίσκοπος Δαμασκηνός ἔχων καὶ τὴν γνώμην τοῦ Σερβίων ὑπέγραψα».

Η μεγάλη του μόρφωση και προπαντός τα ψυχικά του χαρίσματα τον κατέστησαν πολύ αγαπητό στους Πατριάρχες της Πόλης, και άξιο της εμπιστοσύνης τους. Γι’ αυτό ανέθεταν αποστολές σε αυτόν τον επίσκοπο της μικρής επισκοπής Λητής και Ρεντίνης για θέματα της εκκλησίας, και όχι σε άλλους Ιεράρχες μεγάλων Μητροπόλεων. Ο Πατριάρχης Μητροφάνης ο Γ΄(1565-1572), άνθρωπος με μεγάλη μόρφωση, τον εκτιμούσε πολύ· τον έστειλε ως πατριαρχικό έξαρχο στο Άγιο Όρος (1567 μ.Χ), και στην ορθόδοξη εκκλησία της Μικράς Ρωσίας. Η Μικρά Ρωσία, με πρωτεύουσα το Κίεβο, εκκλησιαστικά υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Σε αντίθεση με τη λεγόμενη Μεγάλη Ρωσία, δηλαδή την αυτοκρατορία των ορθοδόξων Τσάρων της Ρωσίας, η Μικρά Ρωσία, που περιλάμβανε την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, βρισκόταν πολιτικά κάτω από την κυριαρχία του Ρωμαιοκαθολικού βασιλιά της Πολωνίας και Λιθουανίας Σιγισμούνδου Β΄(1544-1572), πράγμα που δημιουργούσε πολλά προβλήματα στους πολυάριθμους ορθόδοξους Χριστιανούς, που κατοικούσαν εκεί· επί επτά χρόνια ο Δαμασκηνός  αγωνίστηκε, για να στηρίξει τον ορθόδοξο λαό της περιοχής, ενάντια στην προπαγάνδα των μισσιοναρίων του παπισμού.

Μεγαλύτερη εκτίμηση στο πρόσωπο του Δαμασκηνού έτρεφε ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο Β΄ ο Τρανός, και επειδή ο Δαμασκηνός ήταν δάσκαλός του. Επί της πατριαρχίας του ο Δαμασκηνός έλαβε μέρος στη σύνταξη της πατριαρχικής δογματικής απαντήσεως (1572-1573 μ.Χ) στους Λουθηρανούς της Τυβίγγης. Η απάντηση αυτή στηριζόταν στην Αγία Γραφή, στις αποφάσεις των επτά οικουμενικών συνόδων και στα κείμενα των πατέρων, και αναφερόταν στις διαφορές με τους προτεστάντες σε θέματα δογματικά, μυστηρίων, λατρείας και στα μέσα σωτηρίας του ανθρώπου.

Ακόμη ο Πατριάρχης διόρισε τον Δαμασκηνό, αν και ήταν μόνο επίσκοπος και όχι Μητροπολίτης, τοποτηρητή της αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, κατά τη διάρκεια της απουσίας του σε περιοδεία στις μητροπόλεις της Πελοποννήσου, από την 19η Οκτωβρίου του 1573 μέχρι τον Ιούλιο του 1574.

Όταν επέστρεψε από την περιοδεία του ο Πατριάρχης Ιερεμίας, προήγαγε, με συνοδική απόφαση, το Δαμασκηνό σε Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτας.

Έτσι ο ορθόδοξος λαός της Τουρκοκρατούμενης Άρτας, που τότε ήταν η έδρα της Μητρόπολης Ναυπάκτου και Άρτας, υποδέχτηκε τον νέο της Μητροπολίτη, έναν από τους πιο μορφωμένους, ενάρετους και δυναμικούς Μητροπολίτες. Σε επιστολὴ του ο Στέφαν Γκέρλαχ (ήταν τότε ιερέας στη Γερμανικὴ πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη) με ημερομηνία 27 Νοεμβρίου του 1575,  προς τον φιλέλληνα Γερμανὸ καθηγητή φιλολογίας Μαρτίνο Κρούσιο, ονομάζει τὸν Δαμασκηνὸν «ναυπάκτου μητροπολίτην και άρτης, ἤ ακαρνανίας», και ο Κρούσιος σημειώνει ότι φέρει και τὸν τίτλον του «αιτωλίας εξάρχου».

Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ήδη είχε γράψει πολλούς λόγους, τους περισσότερους σε απλή γλώσσα, ώστε να είναι κατανοητοί από τον απλό λαό. Έγραψε όμως και στην αρχαία διάλεκτο και μάλιστα την Ομηρική, διότι άριστα την κατείχε. Τέτοιο έργο είναι ποίημα που αναφέρεται στην Κοίμηση της Θεοτόκου με τίτλο:
«Στίχοι ἡρωελεγειακοί
Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου
εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Ὑπερευλογημένης Θεοτόκου καὶ Παρθένου Μαρίας».
Αποτελείται από 124 στίχους και αφηγείται, σε διαλογική μορφή, τα σχετικά με το θάνατο της Παναγίας, που περιστοιχιζόταν από τον Απόστολο Παύλο και τους δώδεκα άλλους Αποστόλους.

Ο Δαμασκηνός υπήρξε και υμνογράφος. Κατά το έτος 1558, όταν ήδη ήταν ιερομόναχος, συνέταξε ακολουθία στον Άγιο Νεομάρτυρα Νικόλαο (γιορτάζει στις 14 Φεβρουαρίου) απὸ το χωριό Ιχθύς (Ψάρι) της Κορινθίας, που μαρτύρησε το έτος 1554 στην Κωνσταντινούπολη.

Εκτός από τα παραπάνω έργα σώζονται και τα ακόλουθα:

  • «Φυσιολογία»: Είναι βιβλίο πρακτικών γνώσεων· ο πλήρης τίτλος είναι: «Φυσιολογία νέα τοῦ πανιερωτάτου μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἄρτης κυροῦ Δαμασκηνοῦ εἰς πεζὴν φράσιν»· το έργο σώζεται και με άλλο τίτλο: «Μερική διάγνωσις ἐκ τῶν παλαιῶν φιλοσόφων περί φύσεως, καὶ ἰδιωμάτων τινῶν ζώων, συναθροισθεῖσα παρά τοῦ ἐν ἀρχιερεῦσι λογιωτάτου κυρίου Δαμασκηνοῦ». Η Φυσιολογία, ένα από τα φυσιολογικά βιβλία της εποχής, αποτελούσε το μοναδικό σύγγραμμα αυτού του είδους στην ελληνική βιβλιογραφία έως τις αρχές του 18ου αιώνα. Περιγράφει διάφορα ζώα, της ξηράς, της θάλασσας, και πολλά πτηνά. Ήταν το περισσότερο διαδεδομένο βιβλίο του μετά τον «Θησαυρό». Διαιρείται σε 85 κεφάλαια.
  • «Δαμασκηνοῦ ἐπισκόπου Ρονδίνης (Ρενδίνης) διάλογος μετά τοῦ Ἡγουμένου τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας, ἤτοι ταλανισμός κατά τῶν νῦν τῆς Ἑλλάδος Ἐπισκόπων».
  • «Παραίνεσις πρὸς μοναχούς τοὺς θέλοντας σωθῆναι ἐν συνόπτῳ τοῦ ἐν ἐπισκόποις ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ Λιτῆς καὶ Ρενδίνης καὶ Προέδρου Πολυανῆς». (Η επισκοπή Λιτής και Ρεντίνης υπάχτηκε κάποια στιγμή στην επισκοπή Πολυανής (Δοϊράνης) και ο επίσκοπος πήρε τον τιμητικό τίτλο του Προέδρου Πολυανής. Σήμερα υπάρχει η Μητρόπολη Πολυανής και Κιλκισίου).
  • «Λόγος πεζῇ φράσει εἰς τὸν Δεκάλογον τοῦ Μωϋσέως».
  • «Προγνωστικὰ σημεῖα περὶ βροχῆς, ἀνέμου, ἐκ τῶν ἀστέρων, καὶ ἐκ τῆς σελήνης ἐκ διαφόρων ποιητῶν καὶ διδασκάλων, ποίημα κυροῦ Δαμασκηνοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἄρτης». (Σώζεται στον κώδικα 1325 της Μ. Λαύρας και ίσως είναι το τελευταίο έργο του Δαμασκηνού).
  • «Κατάλογος χρονολογικὸς τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως μέχρι Ἱερεμίου».
  • Επιστολὲς. Έγραψε επιστολὲς προς φίλους του και συμμαθητές του, που μαρτυρούν για τη μεγάλη του μόρφωση και την ευγνωμοσύνη που έτρεφε στους διδασκάλους του. Μερικὲς επιστολές του ἦταν: Πρὸς Γεώργιον τὸν Αἰτωλόν, πρὸς τὸν Θεοφάνη, το μεγάλο ρήτορα, τὸν Ἰωάσαφ, Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, τὸν Ἀρσένιο, Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κ.ἄ. Ὁ Μ.Ι. Γεδεὼν (1851-1943), μεγάλος έλληνας λόγιος και ιστοριοδίφης,  δημοσίευσε 14  επιστολὲς του Δαμασκηνού στὴν Εκκλησιαστικὴ Αλήθεια (επίσημο όργανο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως), όλες γραμμένες σε ωραία αττική διάλεκτο.

Το πιο σημαντικό του έργο που το εξέδωσε ο ίδιος, όπως προαναφέρθηκε, ήταν ο «Θησαυρός». Υπήρξε το πιο διαδεδομένο βιβλίο του, και στα χρόνια της τουρκοκρατίας ενίσχυε τους Έλληνες στις θλίψεις και στα μαρτύρια.

Η προσφορά του επεκτάθηκε, όταν μεταφράστηκε και στα τουρκικά (1731 μ.Χ) για τους τουρκόφωνους Έλληνες, στα σερβικά (1580 μ.Χ.), στα ρωσικά (1656, 1715 μ.Χ.), και στα βουλγάρικα. Οι βουλγαρικές μεταφράσεις, τα λεγόμενα Δαμασκηνάρια, συνέβαλαν πολύ στην ενίσχυση του ορθόδοξου βουλγαρικού λαού να μείνει σταθερός στην πίστη του στα χρόνια της τουρκοκρατίας και να αποφύγει τον εκτουρκισμό. Από τότε «ο Θησαυρός» εκδόθηκε πολλές φορές.

Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ο Γ΄ υπηρέτησε τη Μητρόπολη Ναυπάκτου και Άρτης μόνο δύο χρόνια, 1574-1576 μ.Χ. Το 1577 άφησε το μάταιο αυτόν κόσμο και τάφηκε μάλλον στην Άρτα, που ήταν τότε η έδρα της μητροπόλεως. Ο θάνατός του ελύπησε πολλούς ορθοδόξους, που ένιωσαν πως έμειναν ορφανοί από τον πατέρα τους στα δύσκολα της τουρκοκρατίας χρόνια. Ο ιεροδιάκονος Συμεών, μάλλον ο Καβάσιλας, (ήταν λόγιος του 16ου αιώνα· γεννήθηκε στην Ακαρνανία (στη σημερινή Άρτα, που στα Βυζαντινά χρόνια έχει και το όνομα Ακαρνανία) σπούδασε στην Πάδουα της Ιταλίας και ύστερα μετέβηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου χειροτονήθηκε διάκονος· εγκαταστάθηκε στο Πατριαρχείο και δίδασκε. Κυρίως ασχολούνταν με τις φυσικομαθηματικές επιστήμες, αλλά και με μεταφράσεις αρχαίων ελληνικών έργων στην απλή νεοελληνική. Μετέφρασε μύθους του Αισώπου και μερικούς λόγους του Ισοκράτη), έγραψε το παρακάτω επίγραμμα, όπου ονομάζει τον Δαμασκηνό σοφία των Ελλήνων και το θάνατό του κακή στιγμή.

«Τὸν πάρος εἴκελον Ἀθανάτοις γράψαντα τάδ’ ἄνδρα,
Φεῦ κόνις Αἰτωλῶν κρύψεν ἄδηλον ἅλις,
Ἑλλήνων μὲν τὴν σοφίαν βαρὺς ὤλεσεν αἰών,
Ὅς δὲ φιλέλληνας πάντας ἀπωρφάνισεν.
Εἰς τὸν σοφώτατον Μητροπολίτην Ναυπάκτου καὶ Ἄρτης Κύριον Δαμασκηνὸν καὶ τὴν αὐτοῦ βίβλον».

Δηλαδή: «Τον όμοιο με τους Αθάνατους άνδρα που έγραψε αυτά (τα έργα),
Αλίμονο, το χώμα των Αιτωλών έκρυψε αρκετά, ώστε να μη φαίνεται,
κακή στιγμή έφερε φθορά στη σοφία των Ελλήνων,
Αυτός δε άφησε ορφανούς όλους τους φιλέλληνες.
Στο σοφώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτης Κύριον Δαμασκηνόν και τα βιβλία του».

Για τη μεγάλη του προσφορά και την αγία ζωή του, το Οικουμενικό Πατριαρχεῖο το 2013, με τις ενέργειες του Μητροπολίτη Λαγκαδά, Λητής και Ρεντίνης κ. Ιωάννη, τον ανεκήρυξε άγιο και όρισε να εορτάζεται κάθε χρόνο στις 27 Νοεμβρίου.
Είναι τιμή και ευλογία και για τη μητρόπολη Άρτας, που για δύο χρόνια ο πολύπαθος λαός της γεύτηκε την προσφορά και καθοδήγησή του.
Είθε και σήμερα να μας φωτίζει και να δέεται για μας τους σημερινούς χριστιανούς, να μείνουμε και να εμβαθύνουμε στην πίστη του Χριστού την αγία.